1. Stan nietrzeźwości Przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (art. 46 ust. 3) ustalają, iż stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi powyżej 0,5 ‰ alkoholu, albo 2) obecności w 1 litrze wydychanego powietrza powyżej 0,25 mg alkoholu. W sposób identyczny stan nietrzeźwości definiuje również Kodeks karny w art. 115 § 16. Prowadzenie pojazdów na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu jest przestępstwem.

Art. 178a § 1 KK: Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 178a § 2 KK:  „Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

W powyższych przypadkach – na podstawie art. 42 § KK orzekany jest ponadto zakaz prowadzenia pojazdów w granicach od roku do 10 lat.

  2.      Stan po użyciu alkoholu

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1)      stężenia we krwi od 0,2 ‰ do 0,5 ‰ alkoholu albo

2)      obecności w jednym litrze wydychanego powietrza od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu.

Prowadzenie pojazdów w stanie po użyciu alkoholu stanowi wykroczenie stypizowane w art. 87 Kodeksu wykroczeń:

§ 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych.

§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1, podlega karze aresztu do 14 dni albo karze grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 lub 2 orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.

Zgodnie z art. 29 § 1 KW zakaz prowadzenia pojazdów wymierza się w miesiącach lub latach, na okres od 6 miesięcy do 3 lat.

3.      Przesłanki uzasadniające poddanie badaniu na zawartość alkoholu w organizmie w ramach zdarzeń w ruchu drogowym

Przedmiotowe przesłanki określone zostały w przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym (art. 126-129 k). Należy jednak pamiętać, iż część tych przepisów, wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku o kierujących pojazdami, stanie się integralną częścią nowej ustawy i zostanie wyłączona z PRD. Stanie się tak w dniu 11 lutego 2012 roku. Jednakże już obecnie – zanim to się stanie – możemy dokonać następującego rozróżnienia:

Materialnoprawne przesłanki uzasadniające obligatoryjne badanie na zawartość w organizmie alkoholu mogą wynikać:

a)      z przepisów dotyczących kontroli ruchu drogowego,

b)      z przepisów dotyczących kierujących pojazdami.

Ad. a)

Na podstawie przepisów dotyczących kontroli ruchu drogowego (art. 129 ust. 2 pkt. 3) Policjant lub inny funkcjonariusz  uprawnionego organu, może żądać poddania się stosownemu badaniu przez kierującego pojazdem lub inną osobę, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogła kierować pojazdem.

Powyższy przepis ma jednak zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że kierujący pojazdem (lub osoba podejrzana o to, że kierowała pojazdem) prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu. Podejrzenie to mogą uzasadniać następujące symptomy wskazujące na konsumpcję alkoholu, takie jak:

• zaburzenia ruchu,
• zaburzenia wzroku,
• zaburzenia słuchu,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia sprawności intelektualnej,
• przedłużenie czasu reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe.

Podejrzenie prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu może także wzbudzać roztaczająca się woń alkoholu etylowego.

Ad. b)

Obligatoryjnemu badaniu na zawartość alkoholu w organizmie poddawani są kierujący pojazdami oraz osoby podejrzane o to, że prowadzili pojazd w razie uczestniczenia w wypadku drogowym, w którym jest zabity lub ranny.

4.      Sposoby stwierdzania zawartości alkoholu w organizmie

Zawartość alkoholu w organizmie kierowcy może zostać stwierdzona na różne sposoby:

• poprzez badanie chemiczne krwi,
• badanie moczu,
• badanie zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu.

Stan nietrzeźwości oraz stan po użyciu alkoholu może w postępowaniu sądowym zostać stwierdzony także za pomocą innych środków dowodowych, takich jak np. zeznania świadków lub opinia biegłego.

5.       Przepisy prawa o ruchu drogowym ustawowe dotyczące sposobów określenia stężenia zawartości alkoholu w organizmie kierowcy

Przepisy ustawy  o ruchu drogowym preferują ustalanie zawartości alkoholu w organizmie kierowcy przy użyciu urządzeń elektronicznych, a więc poprzez badanie zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu.

            W artykule 126 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym (PRD) wyrażona  została zasada, iż badanie w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu przeprowadza się przy użyciu urządzeń elektronicznych, dokonujących pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu.

W sytuacji jednak, gdy:

• stan osoby podlegającej badaniu uniemożliwia jego przeprowadzenie urządzeniem elektronicznym,  
• osoba ta odmawia poddania się takiemu badaniu,

 ustalenie zawartości w organizmie alkoholu następuje na podstawie badania krwi lub moczu (art. 126 ust. 2 PRD).

6.      Metody elektronicznego badania zawartości alkoholu w organizmie

Znane są następujące metody badania zawartości alkoholu, polegające na analizie wydychanego powietrza (za: A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, wyd. II, s. 126):

1. chemicznego utleniania alkoholu przez związki o charakterze utleniaczy,    
2. zmiany przewodowości półprzewodnika,
3. utleniania elektrochemicznego,
4. spektrometrii w podczerwieni.

7.      Urządzenia służące do pomiaru alkoholu stosowane przez Policję

Na wyposażeniu Policji znajdują się różnorakie przyrządy przeznaczone do badania zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu. Ich działanie oparte jest na różnych metodach.

a)       Urządzenia działające na zasadzie pomiaru spektrofotometrycznego w podczerwieni

Urządzeniem wykorzystującym metodę spektrometrii w podczerwieni, znajdującym się na wyposażeniu jednostek Policji, jest alkometr. Jest to urządzenie stacjonarne, w pełni zautomatyzowane. Jego główną zaletą jest to, iż odróżnia ono alkohol z krwi od alkoholu z ust (tzw. alkohol resztkowy) i innych utleniających się substancji.

Pomiary dokonane tego typu urządzeniami mogą stanowić dowód w postępowaniu sądowym.

b)     Urządzenia działające na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu

Urządzenia wykorzystującym metodę elektrodowego utleniania alkoholu są najczęściej stosowanymi „wykrywaczami” stężenia alkoholu przez polską Policję. Do tego typu urządzeń zaliczamy m. in.  Alkosensor IV oraz Alkotest 7410. Urządzenia tego typu nie są wyposażone w mechanizm pozwalający wykryć obecności w ustach tzw. alkoholu resztkowego, znajdującego się w ustach oraz w przełyku. W przypadku stosowania tego rodzaju urządzeń konieczne jest wykonanie powtórnego pomiaru po upływie 15 minut. Czas ten jest wystarczający do wydalenia całej zalegającej ilości alkoholu z ust i przełyku.

Pomiary dokonane tego typu urządzeniami mogą stanowić dowód w postępowaniu sądowym.

c)      Urządzenia wyposażone w detektor półprzewodnikowy

Urządzenia tego typu mogą być stosowane jedynie do wstępnej analizy ilościowo-orientacyjnej. W przypadku uzyskania w przeprowadzonym za ich pomocą pomiarze wyniku pozytywnego, należy przeprowadzić badanie jednym z urządzeń wskazanych w punktach a) lub b), bądź też należy przeprowadzić badanie chemiczne krwi.

d)     Urządzenia elektroniczne nie posiadające ustnika

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym (przepisy wewnętrzne) używanie tego typu urządzeń jest zabronione (§ 7 zarządzenia KG Policji). W najbliższym czasie stan prawny w tym zakresie ulegnie jednak zmianie. Na mocy zarządzenia Komendanta Głównego Policji z dnia 21 czerwca 2011 r., nowelizującego zarządzenie nr 496 z dnia 25 maja 2004 r., stosowanie tego typu będzie dopuszczalne. Wynik takiego badania będzie posiadał jedynie charakter wstępnej analizy ilościowo-orientacyjnej. Ustalanie zawartości alkoholu przy użyciu urządzeń bez ustnika nie będzie dozwolone w odniesieniu do osób będących uczestnikami wypadku drogowego, w którym jest zabity lub ranny. Powyższe normy wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia zarządzenia w dzienniku Urzędowym Komendy Głównej Policji.

8.      Pomiary

A.    Wykonanie pomiaru

Zgodnie z zarządzeniem Komendanta Głównego nr 496 w przypadku uzyskania podczas pierwszego pomiaru wyniku przekraczającego 0,00 mg/litr, należy:

- niezwłocznie dokonać drugiego pomiaru – jeśli pomiar dokonany był urządzeniem działającym na zasadzie spektrometrii w podczerwieni.

- dokonać drugiego pomiaru po upływie 15 minut – jeśli pomiar był wykonany urządzeniem działającym na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu.

B.     Weryfikacja pomiaru

    Stan prawny obowiązujący od dnia 21 czerwca 2011 r.

W przypadku uzyskania w pierwszym pomiarze wyniku równego lub większego od 0,1 mg/litr, a w drugim pomiarze wyniku 0,00 mg/litr, należy niezwłocznie dokonać trzeciego pomiaru tym samym urządzeniem. Gdy wynik trzeciego pomiaru wyniesie 0,00 mg/litr, nie zachodzi uzasadnione podejrzenie, że kierujący znajduje się w stanie po użyciu alkoholu.

W przypadku uzyskania w pierwszym pomiarze wyniku równego lub większego od 0,1 mg/litr, a w drugim pomiarze wyniku ponad 0,00 mg/litr, ale poniżej 0,1 mg/litr, należy niezwłocznie dokonać trzeciego pomiaru tym samym urządzeniem. Gdy wynik trzeciego pomiaru wyniesie 0,00 mg/litr lub powyżej 0,00 mg/litr, zachodzi uzasadnione podejrzenie, że badany w chwili kierowania pojazdem znajdował się w stanie po użyciu alkoholu.

Jeżeli pierwsze i drugie badanie wykonane zostało urządzeniem działającym na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu, jego wynik należy zweryfikować badaniem przeprowadzonym na urządzeniu działającym na zasadzie spektrometrii w podczerwieni, w następujących sytuacjach:

• zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa przez badanego (np. przestępstwa kierowania pojazdem w stanie nietrzeźwości),
• badany żąda takiego badania.

Pobranie próbki krwi do badań na zawartość alkoholu należy dokonać, jeżeli:

• badany, pomimo przeprowadzenia badania urządzeniami elektronicznymi, żąda pobrania krwi,
• stan badanego, zwłaszcza wynikający z upojenia alkoholowego, choroby układu oddechowego lub innych przyczyn, uniemożliwia przeprowadzenie badania urządzeniem elektronicznym,
• istnieją przeciwwskazania do użycia urządzenia elektronicznego wynikające ze stanu zdrowia badanego,
• badany odmawia poddania się badaniu stanu trzeźwości urządzeniami elektronicznymi.